نام: شهرستان خوی

نام قدیمی: خويي ها شهر خود را "خوي چوخوروXoy çuxuru " مي نامند و معني آن دشتي است که از مناطق همجوار پايين تر است.

استان: آذربایجان غربی

تقسیمات کشوری: درسال ۱۳۸۹ شهرستان خوی از فرمانداری به فرمانداری ویژه ارتقاء یافت. تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۹۰ کل کشور آمده‌است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:
بخش‌ها: بخش مرکزی، بخش صفائیه(مرکز بخش زرآباد)، بخش ایواوغلی(مرکز بخش ایواوغلی)، بخش قطور(مرکز بخش قطور)
شهرها: شهر خوی، شهر فیرورق، شهر دیزج دیز، شهر ایواوغلی، شهر زرآباد، شهر قطور

مساحت: با وسعتی بالغ بر ۵٬۵۴۸ کیلومتر مربع استان آذربایجان غربی می‌باشد.

کوههای اطراف: کوه چله‌خانه در مجاورت این شهرستان قرار دارد و نیز کوه اورین که برای مردم این شهر کوهی با ارزش و تاریخی است.

رودخانه ها: رود خانه اغ چای از شمال غربی کوههای مرزی ایران و ترکیه از مغرب به مشرق شهرستان خوی با آبیاری مزارع شمالغربی تا مرکان کشیده شده و سد آغ چای بر روی آن جهت آبیاری مناطق مرتفع بسته شده است، رود خانه الند هم از کوههای مرزی ایران و ترکیه سر چشمه می گیرد و از مغرب به مشرق به جهت جنوب شرقی خو ی تغییر مسیر داده تا جلگه ایواوغلی با آبیاری مزارع غربی و جنوب شرقی ادامه دارد، رود خانه قطور از کوههای غربی ایران و ترکیه سر چشمه و از مغرب به مشرق با آبیاری مزارع غربی و جنوب شرق تا جلگه ایواوغلی ادامه دارد، رود غازان چای از کوههای جنوبی خوی سرچشمه و پس از مشروب مزارع جنوبی به طرف مشرق ادامه پیدا میکند .با پوستن رودا لند با رود قطور در منطقه ایو اوغلی وپیوستن غازان چای به آنها و در ادامه مسیر این سه رود تشکیل یک رودخانه را می دهند که در مرکان با رود آغ چای پیوند خورده و در ادامه مسیر ۵ رود زیلبر چای به آنها  پیوسته که مجموعه این  ۵ رودخانه وارد رود ارس گردیده و احداث سد ارس حاصل همین رود خانه ها بوده و پس از ورود به جمهودی آذربایجان به نام رود کورا به دریاچه خزر می ریزند.

جمعیت: جمعیت شهری بالغ بر ۲۰۰٬۹۵۸ نفر دومین شهر این استان از نظر جمعیت است.

زبان محلی: مردم شهرستان خوی به زبان ترکی آذربایجانی تکلم میکنند.

ارتفاع از سطح دریا: ۱٬۱۴۸ متر

آب و هوا: آب و هوای آن در تابستان گرم و در زمستان بسیار سرد است. آب و هوای این شهرستان در فصل بهار بسیار دلچسب است.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان خوی در شمال غربی‌ ترین نقطه ایران و آذربایجان در مرز کشور ترکیه واقع شده‌است؛ و اولین شهرستان فاصله خوی از تهران ۷۸۰ و از تبریز ۱۶۵ کیلومتر بوده و با قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم نزدیک‌ترین شهر به دروازه اروپا (ترکیه) هست و مسافت آن با شهر وان در کشور ترکیه از طریق پایانه مرز رازی ۱۲۰ کیلومتر (حدود ۲ ساعت با اتومبیل) است.

وضعیت اقتصادی: در این شهرستان ۱۹۳ هزار کندو وجود دارد که در حدود ۶ هزار تن عسل، معادل ۶۵ درصد عسل تولیدی ۱۳۸۷ در استان آذربایجان غربی و ۲۰ درصد عسل تولیدی کشور را شامل می‌شود. شهرستان خوی از نظر تولید عسل رتبه نخست را در کشور به خود اختصاص داده‌است. این شهرستان یکی از مهمترین تولید کنندگان تخمهٔ گل آفتابگردان در سراسر کشور به شمار می‌آید.

تاریخچه: خوی یکی از کهن‌ترین مراکز تمدن در شمال غرب ایران و کانون بسیاری از حوادث تاریخی بوده است. پیش از مادها، شهر خوی جزئی از ناحیه باستانی سان‌گی‌بوتو و بخشی از سرزمین اورارتو بوده است. در دوران باستان، شهر خوی به واسطه حضورش در مسیر جاده ابریشم، اهمیت بالایی داشت.

فرهنگ و هنر: هجدهمین شهر فرهنگی تاریخی ایران است. اولین کنگره بین‌المللی شمس تبریزی در خوی در سال ۱۳۸۹ با حضور بیش از ۴۰ بازیگر معروف از خانه سینمای ایران برگزار شد.
خوییان از پیشگامان نهضت مشروطیت در آذربایجان و ایران بوده‌اند و این نیز برخاسته از پیشینه و ساختار فرهنگی شهر بوده‌است. تاریخ ایجاد اولین مدرسه به شکل امروزین در خوی به سال ۱۸۸۰ میلادی و به‌وسیله مسیونرهای آمریکایی می‌رسد؛ که مدرسه خسروی یکی از آثار تاریخی خوی که بازمانده از دوران قدیم است که می‌توان به آن اشاره کرد. دانشگاه آزاد اسلامی با حدود ۵۳۰۰ دانشجو، دانشگاه پیام نور با حدود ۲۵۰۰دانشجو، دانشکده پرستاری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشکده علوم قرانی، حوزه علمیه نمازی، مرکز تربیت معلم و دانشگاه‌های غیردولتی علامه خویی، زرینه و شمس از مراکز علمی - آموزشی شهر به شمار می‌آیند و دانشگاه دولتی خوی نیز در دست ساخت می‌باشد.

جاذبه های گردشگری: برج شمس تبریزی، مدفن عارف ایرانی و مراد مولوی، دوره سلجوقی یا صفوی. پل خاتون(خاتین کؤرپوسو)، دوره حکومت دنبلی‌ها. دروازه سنگی(قالا قاپیسی) دوره ایلخانی. عمارت حکومتی دوره قاجاریه. بازار سرپوشیده: یکی از بازارهای تاریخی ایران محسوب می‌شود و سبک‌های معماری صفوی، دنبلی و قاجاری در آن دیده می‌شود. خانه کبیری‌ها دوره صفوی یا دنبلی. حمام محمدبیگ دوره دنبلی. دبیرستان خسروی دوره پهلوی. کنسولخانه روسیه، مساجد قدیمی مطلب‌خان، ملاحسن، شاه، حاجی بابا و خان دوره قاجاری. کلیساهای سورپ سرکیس و ماهلازان، امامزاده سید بهلول از نوادگان امام علی النقی، مقبره آقا میر یعقوب، پل هوایی بزرگ قطور در محور مواصلاتی راه آهن آسیا اروپا. قلعه کوراوغلو و چنلی بئل(کمره مه‌آلود) مشهورش در کوهی نزدیک پل قطور. دژ بسطام در روستای بسطام در شهرستان چایپاره متعلق به دوره اورارتو می باشد.

آداب و رسوم: آداب و رسوم آنان تلفیقی از آیین‌های پیش از اسلام و اسلامی است.

رویدادهای مهم: کنگره شمس هر ساله به مدت یک هفته برگزار می شود. که مصادف است با ۷ مهر ماه، که از جمله برنامه‌های فرهنگی شاد و نمایشگاه و کنسرت‌ها از جمله برنامه‌های یاد شده در بزرگداشت روز شمس تبریزی مابین شهرهای خوی، تبریز، شیراز، نیشابور می‌باشد. جشنواره تابستانی آفتابگردان که نماد خوی هست اشاره کرد که بمدت یک هفته در پارک بزرگ ملت خوی با کنسرت‌هایی مانند گروه رستاک و... رقص‌های محلی هر شب برگزار می‌شود اشاره کرد. و جشنواره‌های تابستانی در خوی همزمان با مسافرت‌های تابستانی گردشگران به شهرستان خوی و برداشت محصولاتی همچون آفتابگردان، گل محمدی، آلبالو و فرش انجام می‌شود که گردشگران ضمن بازدید از اماکن تاریخی و اقامت در خوی و دیدن زیبایی‌های طبیعی و طبیعت بکر می‌توانند در جشنواره‌های تابستانی خوی هم شرکت کنند که مهم‌ترین آنها می‌توان به جشنواره آفتابگردان که نماد خوی هست اشاره کرد که بمدت یک هفته در پارک بزرگ ملت خوی با کنسرت‌هایی مانند گروه رستاک و رقص‌های محلی هر شب برگزار می‌شود اشاره کرد.

افراد سرشناس: از شخصیتهای معروف این شهرستان می‌توان به آیت‌الله العظمی خویی عباس زریاب خویی، محمدامین ریاحی، رحیم نوه سی، ژاله آموزگار، آذر پژوهش، بهروز وثوقی، آتش تقی‌پور، مینا جعفرزاده، ثریا حکمت، غلام رضا آقازاده، سپهبد کریم ورهرام، علی فتح‌الله‌زاده، سید جواد ذاکر اشاره کرد.

محصولات: عسل، تخمه آفتاب گردان و کدو، فرش ماهی، گردو، نمک(سنگی)، لبنیات و میوه‌های فصلی  

سوغاتی: عسل، گل محمدی، تخمه آفتابگردان، تابلو فرش، فرش ماهی

غذای محلی: اصلی‌ترین غذای شهر خوی از دیرباز کباب خوی است که برای چشیدن طعم اصل کباب خوی باید خود را به بازار قدیمی خوی رسانده و در چلوکبابی حاج حسین و حاج علی خود را مهمان کرد تا طعم واقعی کباب اصل خوی را تجربه کرد.

صنایع دستی: فرش بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، جل بافی، مفرش بافی، زیلوبافی، حصیربافی، سبدبافی، ریسندگی الیاف، سفالگری و دست بافته‌های پشمی می‌باشد.

بدترین و بهترین زمان بازدید: بهترین زمان بهار و اواخر تابستان، سردترین و بدترین زمان زمستان

مدت زمان لازم برای بازدید از این شهر: یک الی دو روز

صنعت حمل و نقل: فرودگاه خوی بعنوان دومین فرودگاه استان آذربایجان غربی در مهر سال۱۳۸۳ به بهره‌برداری رسیده، هم اکنون فرودگاه خوی با توجه به هم‌مرز بودن با کشور ترکیه شهر وان و داشتن گذرگاه مرزی رازی به عنوان مهمترین دروازه توسعه شمال استان در جابجایی هوایی مسافر می باشد. و از نواحی چهارده‌گانهٔ راه‌آهن ایران است. در مسیر تهران ایستگاه رازی خوی پل قطور که بزرگترین پل راه آهن خاورمیانه است در مسیر راه آهن ایران و ترکیه در نزدیکی خوی ساخته شده‌است. همچنین دارای ترمینال و اتوبوس خط واحد و تاکسی است.

تورلیدر مناسب برای این شهر: مدیر گروه تریپ یار: سعید علیزاده
دارای گواهینامه جهانگردی و گردشگری از سازمان میراث فرهنگی.
سابقه تورگردانی و فعالیت در زمینه گردشگری به مدت ۲ سال. معرفی شده به عنوان تورلیدر در کتاب ایرانگردی دکتر پیتر کربر از آلمان. تلفن: 09369063626

منابع:
fa.wikipedia.org
khoy.ir
noonghalam.blogfa.com
khoykids.com